Οι ερειπωμένες εκκλησίες ως τόποι μνήμης του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου: το ευρωπαϊκό πλαίσιο και η ελληνική περίπτωση

Δημήτρης Κλουκίνας

Περίληψη

Το άρθρο εξετάζει τους τρόπους διαχείρισης των εκκλησιών που καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Μετά από μία σύνθεση των δεδομένων από τον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο, ακολουθεί η αναφορά στο ελληνικό παράδειγμα και, συγκεκριμένα, στην ερειπωμένη εκκλησία του Αγίου Νικολάου Σπερχειάδας. Τα ερείπια του ναού εγγράφηκαν πρόσφατα στον διεθνή κατάλογο μνημείων και ιστορικών τόπων. Η ελληνική περίπτωση παρουσιάζει ομοιότητες και σημαντικές διαφοροποιήσεις σε σχέση με τα παραδείγματα από τον ευρωπαϊκό χώρο. Οι ομοιότητες αφορούν τις επιλογές ανάδειξης και τον τρόπο με τον οποίο οι ερειπωμένες εκκλησίες λειτουργούν ως ενσάρκωση της τοπικής ιστορίας και ως σύμβολα του συλλογικού τραύματος. Οι διαφορές γίνονται καλύτερα αντιληπτές υπό το πρίσμα των εννοιών του περιβάλλοντος μνήμης (milieux de mémoire) και του τόπου μνήμης (lieux de mémoire).

Πλήρες Κείμενο:

PDF

Αναφορές

Ελληνόγλωσση βιβλιογραφία

Artiaga, L. 2016. Ανάμεσα στα ερείπια: μια εκδοτική ιστορία του Oradour-sur-Glane. Στο: Σ. Δορδανάς, Β. Λάζου, Β. Τζούκας και Λ. Φλιτούρης, επιμ. Κατοχική Βία, 1939-1945: η ελληνική και ευρωπαϊκή εμπειρία. Αθήνα, Ασίνη, σσ. 297-317.

Assmann, J. 2017. Η Πολιτισμική Μνήμη: γραφή, ανάμνηση και πολιτική ταυτότητα στους πρώιμους ανώτερους πολιτισμούς. Αθήνα, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.

Botton de, A. 2013. Η Αρχιτεκτονική της Ευτυχίας. Αθήνα, Πατάκης.

Eco, U. 2013. Η Σημειολογία στην Καθημερινή Ζωή. Αθήνα, Μαλλιάρης Παιδεία.

Enzo, T. 2016. Η Ιστορία ως πεδίο μάχης: ερμηνεύοντας τις βιαιότητες του 20ού αιώνα. Αθήνα, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου.

Enzo, T. 2017. Αριστερή Μελαγχολία. Η δύναμη μίας κρυφής παράδοσης (από τον 19ο στον 21ο αιώνα). Αθήνα, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου.

Ferro, M. 2016. Πώς αφηγούνται την ιστορία στα παιδιά σε ολόκληρο τον κόσμο. Αθήνα, Μεταίχμιο.

Grass, G. 2005. Γράφοντας μετά το Άουσβιτς (μετάφραση και επιμέλεια: N. Eideneier). Θεσσαλονίκη, University Studio Press.

Γεωργιάδου, Β. 2019. Η Άκρα Δεξιά στην Ελλάδα, 1965-2018. Αθήνα, εκδόσεις Καστανιώτη.

Δοξιάδης, Κ.Α. 1947. Θυσίες της Ελλάδος. Αιτήματα και επανορθώσεις στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αθήνα, Υπουργείο Ανοικοδομήσεως.

Δορδανάς, Σ., Λάζου, Β., Τζούκας, Β. και Φλιτούρης, Λ. επιμ. 2016. Κατοχική Βία, 1939-1945: η ελληνική και ευρωπαϊκή εμπειρία. Αθήνα, Ασίνη.

Δρουμπούκη, Α.Μ. 2014. Μνημεία της λήθης. Ίχνη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Αθήνα, Πόλις.

Κακαβάς, Γ., Κύρκος, Ν., και Υφαντή, Α. 2012. Η εκκλησιαστική τέχνη στην περιοχή της Σπερχειάδας από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους έως την περίοδο του Μεσοπολέμου (1830-1940). Στο: Πρακτικά του Β΄ Επιστημονικού Συμποσίου Νεοελληνικής Εκκλησιαστικής Τέχνης, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, 26-27 Νοεμβρίου 2010. Αθήνα, Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Θεολογική Σχολή, Τμήμα Θεολογίας, σσ. 505-538.

Κανέλλος, Β. 1997. Η Σπερχειάδα: Ιστορική, Κοινωνική και Οικονομική Μελέτη. Σπερχειάδα.

Καραμήτσος, Φ. 2014. Οι πληγές της μνήμης που δεν πρέπει να σβήνουν. Η Εφημερίδα των Συντακτών, 22 Αυγούστου 2017. Διαθέσιμο στο https://www.efsyn.gr/ellada/koinonia/121162_oi-pliges-tis-mnimis-poy-den-prepei-na-sbinoyn.

Καυκαλάς, Γ., Βιτοπούλου, Α., Γεμενετζή, Γ., Γιαννακού, Α. και Τασοπούλου, Α. 2015. Η αστική αναγέννηση και αναζωογόνηση ως απόκριση στην αστική αλλαγή. Στο: Γ. Καυκαλάς, Α. Βιτοπούλου, Γ. Γεμενετζή, Α. Γιαννακού και Α. Τασοπούλου, επιμ. Βιώσιμες πόλεις [ηλεκτρ. βιβλ.]. Αθήνα, Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών.

Κλουκίνας, Δ. 2020. Δημόσια Αρχαιολογία και Αρχαιολογία του Πρόσφατου Παρελθόντος: η ανασκαφή και ανάδειξη του Ι.Ν. Αγίου Νικολάου στο μνημονικό τοπίο της Σπερχειάδας. Αδημοσίευτη μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο.

Κοτιώνης, Ζ. 2001. 44 Ιστορίες της Αρχιτεκτονικής. Αθήνα, Εκκρεμές.

Λάζου, Β. 2017. Η εμπειρία του πολέμου, της Κατοχής και της Αντίστασης μέσα από τις προφορικές μαρτυρίες παιδιών. Στο: Ν. Χριστοφής, επιμ. Πόλεμος και Αντίσταση στη Θεσσαλία: Όψεις της Ιστορίας της κατά τη Δεκαετία του ’40. Αθήνα, εκδόσεις Τόπος, σσ. 73-95.

Σακκάς, Α. 2014. 70 χρόνια από το ολοκαύτωμα της Υπάτης, 17 Ιουνίου 1944. Υπάτη 54: 23-30.

Τσικρίκης, Ν. 2017. Όψεις της καθημερινότητας στην πόλη του Βόλου (1941-1944). Στο: Ν. Χριστοφής, επιμ. Πόλεμος και Αντίσταση στη Θεσσαλία: Όψεις της Ιστορίας της κατά τη Δεκαετία του ’40. Αθήνα, εκδόσεις Τόπος, σσ. 47-72.

Φατούρος, Δ.Α. 2003. Η Επιμονή της Αρχιτεκτονικής. Αθήνα, εκδόσεις Καστανιώτη.

Φρούσσου, Ε. και Δ. Κλουκίνας υπό έκδοση. Οι ανασκαφικές εργασίες στο πλαίσιο ανάδειξης του ιστορικού μνημείου του Αγίου Νικολάου Σπερχειάδας. Στο: Πρακτικά του συνεδρίου Ίδια η Μνήμη Γινάμενη Παρόν. Το Αρχαιολογικό Έργο των Εφορειών Αρχαιοτήτων κατά τη Χρονική Περίοδο 2011-2019, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Αθήνα, 25-28 Νοεμβρίου 2019.

Χαμηλάκης, Γ. 2012. Το Έθνος και τα Ερείπιά του. Αρχαιότητα, Αρχαιολογία και Εθνικό Φαντασιακό στην Ελλάδα. Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου.

Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία

Bădescu, G. 2019. Making sense of ruins: architectural reconstruction and collective memory in Belgrade. Nationalities Papers 47(2), 182-197.

Bevernage, B. και Wouters, N. επιμ. 2018. The Palgrave Handbook of State-Sponsored History After 1945. London, Palgrave Macmillan.

Bold, J. 2017. Introduction: Reconstruction: the built heritage following war or natural disaster. Στο: J. Bold, P., Larkham. και R. Pickard, επιμ. Authentic reconstruction : authenticity, architecture and the built heritage. London & New York, Bloomsbury Academic, σσ. 1-26.

Campbell, L. 1992. Towards a new cathedral: the competition for Coventry Cathedral 1950-1951. Architectural History 35: 208-234.

Casson, H., Colvin, B. και Groag, J. 1945. Bombed Churches as War Memorials. London, The Architectural Press.

Clapson, M. και Larkham, P.J. 2016. The Blitz, its experiences, its consequences. Στο: M. Clapson και P.J. Larkham, επιμ. The Blitz and its Legacy: War-time Destruction to Post-War Reconstruction. London & New York, Routledge, σσ. 1-16.

Clark, B. 2015. Memory in ruins: remembering war in the ruins of Coventry Cathedral. Αδημοσίευτη μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία, University College London.

Cole, D. 2006. Rebuilding ground zero. Science & Spirit 17.

Connerton, P. 1989. How societies remember. Cambridge, Cambridge University Press.

Elżanowski, J. 2010. Manufacturing ruins: architecture and representation in post-catastrophic Warsaw. The Journal of Architecture 15(1), 71-86.

Farmer, S.B. 1995. Oradour-sur-Glane: memory in a preserved landscape. French Historical Studies 19(1), 22-47.

Flinn, C. 2016. Reconstruction constraints: political and economic realities”. Στο: M. Clapson και P.J. Larkham, επιμ. The Blitz and its Legacy: War-time Destruction to Post-War Reconstruction. London & New York, Routledge, σσ. 87-98.

Herbert, J.D. 1999. Bad Faith at Coventry: Spence's Cathedral and Britten's "War Requiem". Critical Inquiry 25(3), 535-565.

Herzfeld, M. 1991. A Place in History: Social and Monumental Time in a Cretan Town. Princeton, Princeton University.

Hobsbawm, E. 1994. The Age of the Extremes: the Short Twentieth Century 1914-1991. New York, Vintage.

James, J. 2006. Undoing Trauma: Reconstructing the Church of Our Lady in Dresden. ETHOS 34(2), 244-272.

Kila, J.D. 2013. Inactive, reactive or pro-active? Cultural property crimes in the context of contemporary armed conflicts. Journal of Eastern Mediterranean Archaeology and Heritage Studies 1(4), 319-342.

Komska, Y. 2011. Ruins of the Cold War. New German Critique 112, vol. 38(1), 155-180.

Larkham, P.J. 2010. Developing concepts of conservation: the fate of bombed churches after the Second World War. Transactions of the Ancient Monuments Society 54, 7-34.

Larkham, P.J. 2020. Bombed churches, war memorials, and the changing English urban landscape. Change Over Time 9(1), 48-71.

Macaulay, R. 1953. Pleasure of Ruins. London, Thames & Hudson.

Martire, P. 2018. A case study in the City of London: St Alban’s church in Wood

Street. Στο: Britain at War. Damages, debates, reconstruction during and after the Second World War. Storia Urbana 158, 149-163.

Mazower, M. 1993. Inside Hitler’s Greece: The Experience of Occupation, 1941-1944. New Haven & London, Yale University Press.

Meskell, M. 2002. Negative heritage and past mastering in archaeology. Anthropological Quarterly 75(3), 557-574.

Morel, M. 2012. Coventry Cathedral, 1962: Redeeming the Scar into Modernity. Études Britanniques Contemporaines 43, 123-138.

Moshenska, G. 2010. Charred churches or iron harvests? Counter-monumentality and the commemoration of the London Blitz. Journal of Social Archaeology 10(1), 5-27.

Moshenska, G. 2015. Curated ruins and the endurance of conflict heritage. Conservation and Management of Archaeological Sites 17(1), 77-90.

Mosse, G.L. 1990. Fallen Soldiers. Reshaping the Memory of the World Wars. Oxford & New York: Oxford University Press.

Nora, P. 1989. Between memory and history: le lieux de mémoire. Representations 26, 7-24.

Pane, A. 2018. «Ruins for remembrance»: the debate about the bombed London

City churches and its echoes in Italy. Στο: Britain at War. Damages, debates, reconstruction during and after the Second World War. Storia Urbana 158, 111-148.

Pohlad, M.B. 2005. The appreciation of ruins in Blitz-era London. The London Journal 30(2), 1-24.

Stone, M. 2004. A memory in ruins? Public Archaeology 3, 131-144.

Winter, J. 1998. Sites of Memory, Sites of Mourning. The Great War in European Cultural History. Cambridge, Cambridge University Press.


DOI: https://doi.org/10.26220/csch.4351

View Counter: Περίληψη | 79 | times, and PDF | 26 | times

Εισερχόμενη Αναφορά

  • Δεν υπάρχουν προς το παρόν εισερχόμενες αναφορές.


Copyright (c) 2025 Δημήτρης Κλουκίνας

Creative Commons License
Η χρήση του περιεχομένου καθορίζεται από την άδειαCreative Commons Attribution 4.0 International License.

Κ.Μ.Π.Κ.| ISSN: 2944-9839 | Ε.Σ.ΔΙΑ.ΠΟ.Κ.

Πασιθέη | Βιβλιοθήκη & Κέντρο Πληροφόρησης | Πανεπιστήμιο Πατρών