Instances of sibilant palatalization in the dialect of Naousa

Abstract

Στην παρούσα μελέτη, παρουσιάζουμε περιπτώσεις με ουρανικοποίηση των συριστικών τριβομένων και προστριβομένων φθόγγων στην ημιβόρεια διάλεκτο που ομιλείται στην πόλη της Νάουσας (Μακεδονία). Στη συγκεκριμένη διάλεκτο, οι συριστικοί φθόγγοι [s, z] και [ts] ουρανικοποιούνται όταν ακολουθεί ένα πρόσθιο φωνήεν και πραγματώνονται αντίστοιχα ως [š, ž] και [tš]. Αυτή η διαδικασία της ουρανικοποίησης αποτελεί ένα ιδιαίτερα παραγωγικό φαινόμενο και αναλύεται ως διάδοση (spreading), υπό τον όρο της αυστηρής γειτνίασης των συριστικών και του προσθίου φωνήεντος που πυροδοτεί την διαδικασία. Μία δεύτερη εφαρμογή της ουρανικοποίησης των συριστικών αφορά περιπτώσεις όπου δεν τηρείται ο όρος της αυστηρής γειτνίασης, δηλαδή, όταν ανάμεσα στο συριστικό και στο πρόσθιο φωνήεν παρεμβάλλεται ένα κλειστό σύμφωνο, για παράδειγμα [sΣ_{-διαρκές}Φ_{+πρόσθιο}]. Σε αυτήν την περίπτωση υποθέτουμε ότι η διαδικασία της ουρανικοποίησης είναι επαναληπτική, δηλαδή ουρανικοποιείται το κλειστό σύμφωνο και στη συνέχεια ο γειτνιάζων συριστικός φθόγγος αφομοιώνει την ουρανικότητα. Τα χειλικά και τα κορωνιδικά σύμφωνα δεν πραγματώνονται ως ουρανικοποιημένα στη διάλεκτο, λόγω του  περιορισμού που απαγορεύει τις δευτερεύουσες αρθρώσεις *[p^j] και *[t^j] αντίστοιχα. Μία τελευταία περίπτωση είναι αυτή της συμφωνίας των διακριτικών χαρακτηριστικών (ΔΧ) ανάμεσα σε ένα συριστικό και σε ένα, σε απόσταση, ήδη ουρανικοποιημένο συριστικό. Σε αυτή την περίπτωση η ουρανικοποίηση είναι κατά κανόνα είναι υποχωρητική, μπορεί όμως να εμφανίζεται και ως προχωρητική όταν υπάρχει συμφωνία ανάμεσα στο ουρανικοποιημένο συριστικό και σε ένα άλλο συριστικό που βρίσκεται στα δεξιά του σε θέση εξόδου. Η ουρανικοποίηση από απόσταση λόγω συμφωνίας των ΔΧ εφαρμόζεται προαιρετικά, η (μη) πραγμάτωσή της ποικίλει ανάμεσα στους ομιλητές ή ακόμα και στον ίδιο τον ομιλητή και εμφανίζεται κυρίως στην ομιλία των γηραιοτέρων ομιλητών.